Kunstmatige Intelligentie (AI) heeft een steeds grotere impact op onze economie en samenleving. Terwijl andere landen met enorme investeringen voorsorteren op deze nieuwe werkelijkheid, dreigt Nederland grip te verliezen op een technologie die straks onze economie, veiligheid en democratie bepaalt.
Vandaag is daarom het Nationaal AI Deltaplan gepresenteerd. Het plan bevat meer dan 50 concrete aanbevelingen om Nederland op een maatschappelijk verantwoorde manier te laten profiteren van de kansen die AI biedt. Doel is om Europees koploper te worden. Het plan is opgesteld in opdracht van minister Vincent Karremans van Economische Zaken, die heeft aangegeven hiermee aan de slag te willen.
Brede coalitie
Initiatiefnemers zijn onder meer Jelle Prins, Michiel Bakker, Renée Frissen, Onno Eric Blom, Oscar Lepoeter, Rick Pastoor, Bouke de Jong, Adine Tjeenk Willink, Sebastiaan Vaessen, Daan Juijn, Michael van Lier, en Salar al Khafaji. Dit AI Deltaplan is tot stand gekomen in overleg met meer dan zestig experts uit de wetenschap, het bedrijfsleven, overheid en het maatschappelijk middenveld. Ook Digital Holland (voorheen Topsector ICT) dat momenteel de laatste hand legt aan de Actieagenda AI/Data, schaart zich achter het plan. Op 26 januari 2026 worden de tien Nationale Actieagenda’s van de tien prioritaire sleuteltechnologieën uit de Nationale Technologiestrategie (NTS) officieel gepresenteerd. Digital Holland is verantwoordelijk voor twee Actieagenda’s. Naast die voor AI/Data is dat die voor Cybersecurity Technologies.
“We zijn blij met dit plan en delen de analyse van de initiatiefnemers dat Nederland een sterke uitgangspositie heeft met topuniversiteiten, veel technisch talent en innovatieve sectoren. En dat er actie nodig is om die positie te kapitaliseren. Een groot deel van de voorstellen zijn dan ook onderdeel van de Actieagenda AI/Data die we momenteel opstellen in het kader van de Nationale Technologie Strategie”, zegt Stephanie Ottenheijm, die de ontwikkeling van de actieagenda trekt.
Lees ook:
De vijf belangrijkste aanbevelingen uit het Deltaplan AI
Net als bij de Deltawerken gaat het in het Deltaplan AI om investeren in de fundamenten waarop onze toekomst rust. “Daarom is het essentieel dat we begrijpen wat er op ons afkomt en hoe we het tij kunnen keren”, stellen de samenstellers van het rapport. In dit Deltaplan schetsen de samenstellers wat nodig is om controle terug te winnen.
Dit zijn de vijf belangrijkste aanbevelingen:
- Een sprong in rekenkracht en energie‑infrastructuur;
Versnel vergunningverlening voor lokale datacenters via AI‑rekenzones en investeer EU‑breed in meer rekencapaciteit. Benut bestaande netcapaciteit optimaal, en investeer in hernieuwbare energie. - Massale AI‑adoptie en ‑geletterdheid;
Maak AI‑adoptie breed mogelijk door AI‑geletterdheid en ‑implementatie te stimuleren. Nederland loopt sterk achter met AI‑adoptie, gedreven door een hoog gehalte aan scepsis en gebrek aan kennis. Zorg dat alle docenten, politici en ambtenaren zijn bijgeschoold in AI. Stimuleer AI‑scholing bij werknemers en ondersteun bedrijven in de AI‑transitie door toegepast AI onderzoek te stimuleren. - Concurrerend AI‑ecosysteem;
Investeer in een concurrerend AI‑ecosysteem om Nederland de beste vestigingsplek van Europa te maken. We leiden veel toptalent op, maar verliezen een deel aan het buitenland door gebrek aan uitdagingen en een niet‑competitief ondernemersklimaat. Maak het aantrekkelijk voor bedrijven en talent om te komen én blijven, ontketen kapitaal voor AI‑investeringen, en pas regelgeving aan die bedrijven nu weerhoudt om snel te groeien. - Sterke democratische inbedding;
Monitor de maatschappelijke effecten van AI en geef burgers een stem in besluitvorming. Richt onafhankelijk toezicht in met een Nationaal AI Impact Instituut dat de effecten op werk, welzijn en democratie monitort en het parlement adviseert. Betrek burgers via burgerberaden bij de besluitvorming over AI‑beleid. - Ambitieuze AI‑projecten waarmee Nederland weer voorop gaat lopen;
Investeer in AI‑projecten die doorbraken realiseren met grote maatschappelijke en economische impact. Richt een Nationaal Agentschap voor Disruptieve Innovatie (NADI) op, naar het voorbeeld van DARPA, met autonomie om technologische doorbraken te financieren. Steun een sterk Nederlands ELLIS Instituut om internationale toponderzoekers aan te trekken en Europees koploper te worden in AI‑onderzoek.
Controle over de technologie
AI hervormt onze economie en maatschappij fundamenteel. Het bepaalt niet alleen de manier waarop bedrijven producten maken en diensten leveren, maar ook hoe we ons werk organiseren en welke vaardigheden mensen nodig hebben. Veel banen zullen ingrijpend veranderen of verdwijnen, terwijl ergens anders juist nieuwe werkgelegenheid ontstaat. AI transformeert ook onze samenleving. In bijvoorbeeld de gezondheidszorg, onderwijs en overheid zal de technologie een steeds grotere rol spelen in hoe we werken, leren en beslissingen nemen. Om deze verandering te sturen, hebben we controle nodig over de technologie zelf.
Nederland doet nu nauwelijks mee aan de ontwikkeling van AI en is te sterk afhankelijk van Amerikaanse en Chinese AI‑bedrijven. ‘Zonder eigen infrastructuur en technologie vloeit ons verdienvermogen weg naar het buitenland en verliezen we grip op systemen die onze maatschappij vormgeven’, schrijven de samenstellers van het AI Deltaplan.
Sterke uitgangspositie
Volgens hen moeten we nu investeren in AI-kennis en -infrastructuur. Nederland heeft een sterke uitgangspositie met topuniversiteiten, veel technisch talent en innovatieve sectoren die kunnen uitgroeien tot wereldwijde koplopers in de AI‑transitie. “Als we nu investeren, kunnen we ervoor zorgen dat onze bedrijven competitief blijven, we ons AI‑talent in Nederland houden en we samen werken aan de maatschappelijke en technologische doorbraken van de toekomst”, aldus de initiatiefnemers.
Maar een plan schrijven is niet genoeg, stellen de initiatiefnemers. Zij nodigen iedereen uit om mee te denken, mee te praten en hen scherp te houden. “AI raakt ons allemaal, en de keuzes die we de komende jaren maken bepalen hoe onze economie en samenleving er de komende decennia uit gaan zien”, stelt Stan van Baarsen, AI Policy Researcher bij AI Plan.